8. วิสาขสุตฺตวณฺณนา

[48] อฏฺฐเม วากฺกรณจาตุริยโต วจนคุณเหตูนํ ปูริยา โปรี, โปริยํ ภวาติ โปรี, ตาย โปริยาฯ เตนาห ‘‘ปริปุณฺณวาจายา’’ติ, อกฺขรปทปริปุณฺณาย วาจายาติ อตฺโถฯ อปลิพุทฺธายาติ ปิตฺตาทีหิ น วิพทฺธาย อนนุพุนฺธิตายฯ อเนลคลายาติ อเนลาย อคลาย นิทฺโทสาย อคฬิตปทพฺยญฺชนาย จฯ เถรสฺส หิ กถยโต ปทํ วา พฺยญฺชนํ วา น ปริหายติฯ เตนาห ‘‘อเนลคลายาติ นิทฺโทสาย เจว อคฬิตาย จา’’ติอาทิฯ ตตฺถ นิทฺโทสายาติ อตฺถโต จ พฺยญฺชนโต จ วิคตโทสายฯ อปติตปทพฺยญฺชนายาติ อวิรหิตปทพฺยญฺชนายฯ อถ วา อเนลคลายาติ น เอลํ โทสํ คลตีติ อเนลคลาฯ อวิจฺฉินฺนวาจาย อเนลคลาย ยถา ทนฺธมนุสฺสา มุเขน เขฬํ คฬนฺเตน วาจํ ภาสนฺติ, น เอวรูปายฯ อถ โข นิทฺโทสาย วิสทวาจายาติ อตฺโถฯ วิวฏฺฏปฺปกาสินี วาจา น กทาจิ วิวฏฺฏมุตฺตาติ กตฺวา อาห ‘‘วิวฏฺฏปริยาปนฺนายา’’ติ, วิวฏฺฏํ อมุญฺจิตฺวา ปวตฺตายาติ อตฺโถฯ วิวฏฺฏปฺปกาสินี หิ วาจา วิวฏฺฏํ ปริจฺฉิชฺช อาปาเทนฺตี ปวตฺตติฯ นวโลกุตฺตรธมฺโม สพฺพธมฺเมหิ สมุสฺสิตฏฺเฐน อพฺภุคฺคตฏฺเฐน จ ธโช นามาติ อาห ‘‘อพฺภุคฺคตฏฺเฐนา’’ติอาทิฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

วิสาขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วิปลฺลาสสุตฺตวณฺณนา

[49] นวเม อนิจฺจาทีนิ วตฺถูนิ นิจฺจนฺติอาทินา วิปรีตโต อสนฺตีติ วิปลฺลาสา , สญฺญาย วิปลฺลาโส สญฺญาวิปลฺลาโสฯ อิตเรสุปิ ตีสุ เอเสว นโยฯ เอวเมเต จตุนฺนํ วตฺถูนํ วเสน จตฺตาโร, เตสุ วตฺถูสุ สญฺญาทีนํ วเสน ทฺวาทส โหนฺติฯ เตสุ อฏฺฐ โสตาปตฺติมคฺเคน ปหียนฺติฯ อสุเภ สุภนฺติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสา สกทาคามิมคฺเคน ตนุกา โหนฺติ, อนาคามิมคฺเคน ปหียนฺติฯ ทุกฺเข สุขนฺติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสา อรหตฺตมคฺเคน ปหียนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

วิปลฺลาสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุปกฺกิเลสสุตฺตวณฺณนา

[50] ทสเม อุปกฺกิลิฏฺฐภาวกรเณนาติ มลีนภาวกรเณนฯ ปญฺจวิธาย สุราย จตุพฺพิธสฺส จ เมรยสฺสาติ เอตฺถ ปูวสุรา, ปิฏฺฐสุรา, โอทนสุรา, กิณฺณปกฺขิตฺตา, สมฺภารสํยุตฺตาติ ปญฺจ สุราฯ ปุปฺผาสโว, ผลาสโว, มธฺวาสโว, คุฬาสโวติ จตฺตาโร อาสวา, จตุพฺพิธํ เมรยํ นามฯ ตตฺถ ปูเว ภาชเน ปกฺขิปิตฺวา ตชฺชํ อุทกํ ทตฺวา มทฺทิตฺวา กตา ปูวสุราฯ เอวํ เสสสุราปิฯ กิณฺณาติ ปน ตสฺสา สุราย พีชํ วุจฺจติฯ เย สุรา ‘‘โมทกา’’ติปิ วุจฺจนฺติ, เต ปกฺขิปิตฺวา กตา กิณฺณปกฺขิตฺตาฯ ธาตกิอาสวาทินานาสมฺภาเรหิ สํโยชิตา สมฺภารสํยุตฺตาฯมธุกตาลนาฬิเกราทิปุปฺผรโส จิรปริวาสิโต ปุปฺผาสโวฯ ปนสาทิผลรโส ผลาสโวฯ มุทฺทิการโส มธฺวาสโวฯ อุจฺฉุรโส คุฬาสโวฯ

อุปกฺกิเลสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โรหิตสฺสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกํ

(6) 1. ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค

1. ปฐมปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา

[51] ทุติยสฺส ปฐเม ปุญฺญาภิสนฺทาติ วา ปุญฺญนทิโยฯ อวิจฺเฉเทน นิจฺจํ ปวตฺติยมานานิ หิ ปุญฺญานิ อภิสนฺทนฏฺเฐน ‘‘ปุญฺญาภิสนฺทา’’ติ วุตฺตาฯ อปริมิตนฺติ อาฬฺหกคณนาย อปริมิตํ, โยชนวเสน ปนสฺส ปริมาณํ อตฺถิฯ ตถา หิ เหฏฺฐา มหาปถวิยา อุปริ อากาเสน ปรโต จกฺกวาฬปพฺพเตน มชฺเฌ ตตฺถ ตตฺถ ฐิเตหิ ทีปปพฺพตปริยนฺเตหิ ปริจฺฉินฺนตฺตา โยชนโต สกฺกา ปมาณํ กาตุํฯ เภรวารมฺมเณหีติ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณเกหิ เภรวารมฺมเณหิฯ ตถา หิ ตํ มหาสรีรมจฺฉกุมฺภีลยกฺขรกฺขสมหานาคทานวาทีนํ สวิญฺญาณกานํ วฬวามุขปาตาลาทีนํ อวิญฺญาณกานญฺจ เภรวารมฺมณานํ วเสน ‘‘พหุเภรว’’นฺติ วุจฺจติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ปฐมปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา

[52] ทุติเย โสตาปนฺนสฺส สทฺธา อธิปฺเปตาติ โสตาปนฺนสฺส มคฺเคนาคตา สทฺธา อธิปฺเปตาฯ

ทุติยปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. ปฐมสํวาสสุตฺตาทิวณฺณนา

[53-54] ตติเย ยถากมฺมํ ตา ตา คติโย อรนฺติ อุปคจฺฉนฺตีติ อริยา, สตฺตาฯ อิเม ปน กุจฺฉิตา อริยาติ กทริยาฯ ถทฺธมจฺฉริโน, ถทฺเธน มจฺฉเรน สมนฺนาคตาติ อตฺโถฯ ถทฺธมจฺฉริยสทิสญฺหิ กุจฺฉิตํ สพฺพทา นิหีนํ นตฺถิ สพฺพคุณานํ อาทิภูตสฺส โภคสมฺปตฺติอาทิสพฺพสมฺปตฺตีนํ มูลภูตสฺส ทานสฺส นิเสธนโตฯ เตนาห ‘‘กทริยาติ ถทฺธมจฺฉริโน’’ติฯ เอกจฺโจ หิ อตฺตโน วสนฏฺฐาเน ภิกฺขู หตฺถํ ปสาเรตฺวาปิ น วนฺทติฯ อญฺญตฺถ คโต วิหารํ ปวิสิตฺวา สกฺกจฺจํ วนฺทิตฺวา มธุรปฺปฏิสนฺถารํ กโรติ ‘‘กิํ, ภนฺเต, อมฺหากํ วสนฏฺฐานํ นาคจฺฉถ, สมฺปนฺโน ปเทโส, ปฏิพลาหํ อยฺยานํ ยาคุภตฺตาทีหิ อุปฏฺฐานํ กาตุ’’นฺติฯ ภิกฺขุ ‘‘สทฺโธ อยํ อุปาสโก’’ติ ยาคุภตฺตาทีหิ สงฺคณฺหาติฯ

อเถโก เถโร ตสฺส คามํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จรติฯ โส ตํ ทิสฺวา อญฺเญน วา คจฺฉติ, ฆรํ วา ปวิสติฯ สเจปิ สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉติ, หตฺเถน วนฺทิตฺวา ‘‘อยฺยสฺส ภิกฺขํ เทถ, อหํ เอเกน กมฺเมน คจฺฉามี’’ติ ปกฺกมติฯ เถโร สกลคามํ จริตฺวา ตุจฺฉปตฺโตว นิกฺขมติฯ อิทํ ตาว มุทุมจฺฉริยํ นามฯ เยน อทายโกปิ ทายโก วิย ปญฺญายติฯ อิธ ปน ถทฺธมจฺฉริยํ อธิปฺเปตํฯ เยน สมนฺนาคโต ภิกฺขูสุ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐสุ ‘‘เถรา ฐิตา’’ติ วุตฺเต ‘‘กิํ มยฺหํ ปาทา รุชฺชนฺตี’’ติอาทีนิ วตฺวา สิลาถมฺโภ วิย ขาณุโก วิย จ ถทฺโธ หุตฺวา ติฏฺฐติ, สามีจิมฺปิ น กโรติ, กุโต ทานํฯ อยมิธ อธิปฺเปโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ถทฺธมจฺฉริโนติ ถทฺเธน มจฺฉเรน สมนฺนาคตาติ อตฺโถ’’ติฯ มจฺฉรํ มจฺเฉรํ มจฺฉริยนฺติ อตฺถโต เอกํฯ

ปริภาสกาติ ภิกฺขู ฆรทฺวาเร ฐิเต ทิสฺวา ‘‘กิํ ตุมฺเห กสิตฺวา อาคตา วปิตฺวา ลายิตฺวา, มยํ อตฺตโนปิ น ลภาม, กุโต ตุมฺหากํ, สีฆํ นิกฺขมถา’’ติอาทีหิ สนฺตชฺชกาฯ ยาจกานํ วจนสฺส อตฺถํ ชานนฺตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ภิกฺขู ฆรทฺวาเร ฐิตา ตุณฺหี โหนฺติ, อตฺถโต ปน ‘‘ภิกฺขํ เทถา’’ติ วทนฺติ นาม อริยาย ยาจนายฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺฐนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา’’ติ (มิ. ป. 4.5.9)ฯ ตตฺร เย ‘‘มยํ ปจาม, อิเม น ปจนฺติ, ปจมาเน ปตฺวา อลภนฺตา กุหิํ ลภิสฺสตี’’ติ เทยฺยธมฺมํ สํวิภชนฺติ, เต วทญฺญู ยาจกานํ วจนสฺส อตฺถํ ชานนฺติ นาม ญตฺวา กตฺตพฺพกรณโตฯ จตุตฺถํ อุตฺตานเมวฯ

ปฐมสํวาสสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ